Paragraaf 2: Duurzaamheid

Spoor warmte

Uit de routekaart Groningen CO₂-neutraal 2035 (2018) volgt dat ruim de helft van het totale energieverbruik van onze gemeente nodig is voor de warmtevraag. We werken aan het verminderen van deze warmtevraag door isolatiemaatregelen, zuinig gebruik en efficiëntie-maatregelen (zie verder spoor besparing). Verder werken we aan het aardgasvrij maken door in het Noordwesten van de stad een uitgebreid warmtenet aan te leggen. In de andere wijken ondersteunen we inwoners, organisaties en initiatieven met het nemen van stappen naar een aardgasvrije woning of gebouw.

Relevante ontwikkelingen

Warmte
Met de systeemkaart in ons Warmtetransitieplan 2022-2030 laten we aan onze bewoners, bedrijven, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties zien, welk alternatief voor aardgasvrije verwarming voor hun woning of gebouw in aanmerking komt. Naast gebieden waar een warmtenet een oplossing biedt zijn er ook diverse gebieden waar een volledige of gedeeltelijke oplossing met een (individuele) warmtepomp het alternatief vormt. In alle gevallen dient de woning of het gebouw voldoende geïsoleerd te zijn om tot een comfortabele warmte verwarmd te kunnen worden.

Ook het afgelopen jaar hebben wij samen met WarmteStad gewerkt aan de uitrol van het warmtenet in het Noordwesten van de stad. Onder andere in Selwerd Zuid zijn (particuliere) huizen aangesloten. Inmiddels hebben wij meer duidelijkheid rondom financiering van dit plan. Hierbij wordt gekeken naar financieringsmogelijkheden via JTF/ JTM (EU: Joint Transition Fund /Joint Transition Mechanism) door de Europese Investeringsbank (EIB) In de zoektocht naar nieuwe warmtebronnen wordt gekeken naar de industrie in Hoogkerk (o.a. suikerfabriek) en zijn voor een nog te vestigen datacenter afspraken gemaakt dat de restwarmte beschikbaar wordt gesteld. Er is een tracéstudie opgestart om straks te kunnen bepalen welke route het warmtenet kan volgen om deze bronnen met het warmtenet te verbinden. In het kader van financiering is het in samenwerking met WarmteStad gelukt om een bijdrage van € 21,4 miljoen te krijgen uit het Nationaal Groei Fonds. Globaal gaat het om ongeveer € 5.000 (= onrendabele top) per aan te sluiten woningequivalent. Vooral onze woningcorporaties zullen voor het aansluiten van hun sociale huurwoningen gebruik maken van deze regeling.  
Sinds 2018 wordt alle nieuwbouw aardgasvrij opgeleverd. Voor de nieuwbouwwijken Stadshavens en de Suikerzijde en in de nabije toekomst ook de Spoorzone gaat WarmteStad collectieve warmte en koude systemen aanleggen. Hierbij worden WKO (warmte koude-opslag) bronnen collectief gebruikt. Naast verwarmen kan met dit systeem ook op een duurzame wijze gekoeld worden.  Hiermee een veel duurzamere invulling en energiebesparing ten opzichte van individuele (lucht) warmtepompen.

Het afgelopen jaar heeft minister Jetten aangegeven dat in de nieuwe warmtewet (Wet Collectieve Warmte (2024)) gemeenten een belangrijke rol krijgen ten aanzien van aanleg en exploitatie (nieuwe) warmtenetten. In hoofdlijnen komt er in de warmtewet te staan dat publieke partijen een meerderheidsbelang in warmtenetten moeten hebben. Dit geldt, op termijn, overigens ook voor bestaande netten. Deze beweging naar publieke warmtenetten is mede het gevolg van de aanhoudende inzet vanuit de gemeente Groningen en betrokkenheid bij de ontwikkeling van de nieuwe warmtewet.

We verwachten dat de Wet gemeentelijk instrumentarium warmtetransitie (Wgiw) in 2024 van kracht wordt. Hierin wordt het opstellen van een vijfjaarlijks warmteprogramma, waarin we meer duidelijkheid over de warmtetransitie in onze gemeente willen bieden, een verplichting. De wet collectieve warmte, die de kaders voor publieke warmtebedrijven gaat regelen (vervanging huidige warmtewet), verwachten we op zijn vroegst pas begin 2026. We volgen de ontwikkelingen en waar mogelijk leveren we commentaar op beide wetsvoorstellen.

WarmteStad
In 2023 heeft WarmteStad weer belangrijke stappen genomen in het uitbreiden en verduurzamen van het warmtenet. Het warmtenet Noordwest is verder uitgebreid in Selwerd-Oost, Paddepoel-Zuid en Vinkhuizen. In totaal is op dit moment 10km van de geplande 16km hoofdtracé gerealiseerd. In Selwerd-Zuid hebben de gemeente en WarmteStad een buurtwarmtenet voor grondgebonden woningen gerealiseerd. In dit wijkdeel heeft 60% van de in totaal 200 particuliere woningeneigenaren besloten om direct na aanleg op het buurtwarmtenet aan te sluiten. Bij de werving heeft energiecoöperatie Grunneger Power een belangrijke rol gespeeld. In mei sloten de gemeente WarmteStad en Grunneger Power hiervoor een samenwerkingsovereenkomst. In december is het buurtwarmtenet door de gemeente aan WarmteStad overgedragen.  

Een volledig duurzame warmtelevering is in 2023 weer een stap dichterbij gekomen met de start van de bouw van zonthermiepark Dorkwerd. Het park gaat voor circa 2.500 woningen duurzame warmte leveren. Het leidingwerk naar de warmtecentrale is aangelegd, evenals de seizoensbuffers. In 2024 zal het zonthermiepark in gebruik worden genomen.

De bestaande WKO-projectgebieden van Warmtestad: Europapark, Grunobuurt en Ebbingekwartier/Vrydemalaan naderen hun voltooiing. De laatste aansluitingen zijn in uitvoering of worden het komende jaar gerealiseerd. Nieuwe grootschalige uitbreiding van de WKO-activiteiten vindt plaats in de herontwikkelingsgebieden Stadshavens en Suikerzijde. Mede op verzoek van de ontwikkelende partijen gaat WarmteStad hier niet alleen bronwater, maar ook warmte en koude leveren. In 2023 werden daarvoor de investeringsbesluiten genomen. De realisatie van de stadswijken en het daarvoor benodigde warmtesysteem zal de komende jaren in beslag nemen.

Eind 2023 heeft WarmteStad circa 7.200 van de 10.600 (volgens de businesscase) woningequivalenten aangesloten. In juli 2023 namen de aandeelhouders het besluit om aansluiting van een volgende tranche van 5.000 woningequivalenten in Vinkhuizen en Kostverloren mogelijk te maken. Daarbij is ook het besluit genomen voor de bouw van een piekcentrale bij Hoendiep/ Kostverloren en draagt bij aan betrouwbare levering van warmte. In 2023 heeft WarmteStad een subsidie van 21,4 miljoen uit het Nationaal Groeifonds toegekend gekregen. Hiermee moet de eerste fase versneld aangelegd kunnen worden.

Wijkenergieaanpak
In de wijken in Noordwest en de wijkvernieuwingswijken wordt via de wijkenergieaanpak gewerkt aan verduurzaming van woningen en uiteindelijk aardgasvrije wijken te realiseren. Naast de projecten in de wijk werd ook gewerkt aan instrumenten om de wijkenergie-aanpak verder vorm te geven en op te schalen (e.g. VvE-aanpak, collectieve isolatieaanpak, buurtwarmte-aanpak). Hieronder een overzicht wat we onder andere gedaan hebben in de wijken.

Selwerd
In Selwerd is het hoofdtracé van Warmtestad weer een stuk uitgebreid en is de aanleg van het buurtwarmtenet in Selwerd Zuid van start gegaan. In Selwerd-Oost is de pilot voor collectieve verduurzaming met behulp van het Volkhuisvestingsfonds gestart en hebben circa 40 particuliere eigenaren een aanbod geaccepteerd om in één project hun bezit te verduurzamen. Onze energieadviseurs en -coaches spelen hierin een belangrijke rol. Voor alle inwoners zijn we daarnaast bereikbaar in het informatiecentrum in Selwerd, waar iedere woensdag een energie spreekuur is gehouden.

Vinkhuizen
In Vinkhuizen is dit jaar de wijkenergieaanpak opgestart. Enerzijds zijn we direct gestart met maatregelen om energie te besparen zoals bezoeken van energiecoaches en uitdeelacties van kleine energiebesparende maatregelen. Anderzijds zijn we begonnen om het wijkenergieplan voor Vinkhuizen op te stellen, wat als format gaat dienen voor andere wijken in Noordwest. Hierin staat een buurtgerichte aanpak centraal en komt een langjarige planning van de uitrol van het warmtenet (met name als het gaat om de distributienetten) en de isolatieaanpakken, bijvoorbeeld als het gaat om VvE’s, particuliere woningeigenaren en plannen van woningcorporaties.

De Wijert
In proeftuin De Wijert Noord zijn we verdergegaan met de uitvoering van het project waarbij we met de VvE’s in het gebied de nodige stappen hebben gezet en de eerste VvE bijna richting uitvoering gaat. De VvE-aanpak in de proeftuin heeft geleid tot ons VvE-beleid en inrichting van een VvE-Desk om ook VvE’s in andere wijken te helpen. Wat betreft het overige bezit in de proeftuin zijn we aan het kijken wat nodig is om aardgasvrij-ready te worden. De utiliteit in het gebied is al geschikt voor een toekomstig warmtenet. Met de grondgebonden woningen in particulier bezit gaan we in 2024 aan de slag en met Patrimonium zijn we in hun renovatie-opgave aan het kijken wat nodig is om aardgasvrij-ready te worden. Dit alles onder de vlag van de wijkvernieuwing met een klankbordgroep van bewoners die meedenkt en adviseert.

Kostverloren
WarmteStad is van plan om het net uit te breiden naar Kostverloren, waarbij het centraal gelegen ketelhuis wordt aangesloten en via een klein warmtenet verschillende complexen warmte geleverd krijgen. Een deel daarvan zijn VvE’s, welke veelal lage energielabels hebben. Voordat deze woningen middels het warmtenet verwarmd kunnen worden zullen extra isolatiemaatregelen nodig zijn. Daarvoor zijn we in 2023 gestart met de VvE-aanpak in Kostverloren. Om de rest van de wijk ook op de hoogte te brengen hebben we in mei een bijeenkomst georganiseerd voor alle bewoners in de wijk om ze te vertellen over het warmtenet en de mogelijkheden om de woning te verduurzamen. Daarna zijn we met de VvE’s op het ketelhuis het traject gestart. Ook voor de huiseigenaren die niet in een VvE zitten hebben we een bijeenkomst georganiseerd om ze te helpen met verduurzaming.

Beijum en Lewenborg
Een uitgebreid participatietraject in 2022 heeft een wijkenergieplan opgeleverd voor Beijum. Een belangrijke uitkomst van dit traject was een wens voor een buurtgerichte aanpak op woningverduurzaming. Hiervoor is in 2023 een pilot gestart in een deel van Beijum. Op basis van deze pilot is een projectaanpak opgesteld voor de rest van de wijk en is een aanvraag ingediend bij het Nationaal Programma Groningen (NPG) voor deze buurtgerichte aanpak ‘Beijum Woont Duurzaam’. Met deze NPG-middelen zal in 2024 gestart worden met de uitrol van de aanpak voor alle woningeigenaren in Beijum. In navolging op Beijum is na de zomer van 2022 ook in Lewenborg een uitgebreid traject doorlopen, met een wijkenergieplan als resultaat. In navolging op dit wijkenergieplan wordt in samenwerking met een bewonersinitiatief gekeken naar mogelijke projecten voor woningverduurzaming.

Aanleiding voor deze participatietrajecten was een doorrekening van de kosten voor de aanleg van een warmtenet in deze wijken. In het verlengde van de verkenning naar een warmtetransportleiding Eemsdelta–Groningen worden in wijken en dorpen in de nabijheid van het mogelijke tracé extra doorrekeningen gedaan voor de distributie van de warmte binnen een wijk of dorp. In lijn met onze eerdere studies bleek dat zowel Beijum als Lewenborg relatief dure wijken zijn voor toepassing van een warmtenet. Met de participatietrajecten hebben we ook willen toetsen hoe mensen zelf tegen een warmtenet en de andere aardgasvrije oplossingen aankijken. Conclusie is dat het huidige scenario van hybride/ geheel elektrisch ongewijzigd blijft voor deze wijken. De focus blijft daarmee liggen op isolatie en verduurzaming met zonnepanelen en (gedeeltelijk) elektrische warmtepompen.

Indische Buurt/De Hoogte
Hoewel de Indische Buurt en de Hoogte op onze warmtesysteemkaart ingekleurd staan als warmtenetwijken, gaat het nog wel even duren voordat het warmtenet er doorheen komt. Om bewoners nu al te ondersteunen hebben we diverse activiteiten uitgevoerd gericht op energiebesparing:

• Bezoeken Energiecoach (ca. 100)
• Activiteiten bij buurthuizen, bijv. Energiebespaarcafé en wekelijks spreekuur energiecoach
• Ondersteuning buurtinitiatief De Groene Korrewegwijk
• Pilot Ceramhof: hoe gebruik ik mijn verduurzaamde woning (i.s.m. Lefier)
• Uitdeelacties kleine energiebesparende maatregelen:
  • Voor huurwoningen (i.s.m. corporaties) en koopwoningen
  • I.s.m. het Groenhuis, de Moskee, etc
  • Inzet fixteams/ klusbus bij huurwoningen
  • Winter 2023/2024: circa 1.200 woningen bereikt

Bewonersinitiatieven
Het aantal bewonersinitiatieven blijft toenemen en ze weten de gemeente steeds beter te bereiken. Voor ieder stadsdeel/gebied in de gemeente is er vanuit het programma energie een contactpersoon voor initiatieven om ze op weg te helpen met projecten en bekend te maken wat de gemeente onder andere voor ze kan betekenen via Duurzaam Groningen.

Fonds Energie Transitie
Het hoofddoel van het Fonds Energietransitie (FET) is het verstrekken van subsidies en leningen om te verduurzamen. Het FET zal gevoed worden met inkomsten uit zelf ontwikkelde zonneparken en windmolens vanuit het Gemeentelijk Energiebedrijf. Maar ook incidentele bijdragen zoals de door de gemeenteraad beschikbaar gestelde € 2 miljoen voor energiearmoedebestrijding, rijksbijdragen, fondsen en andere subsidies voor de energietransitie worden in dit fonds gebundeld.

Eind 2023 is de voortgang hierover aan de raad gepresenteerd. Hierin is uitgewerkt hoe we met ons Fonds Energietransitie de eerste stappen hebben gezet in de bestrijding van energiearmoede. Om te zorgen dat het geld bij de mensen terecht komt die te maken hebben of kunnen krijgen met energiearmoede, richten we ons in eerste instantie op de particuliere huiseigenaren, die niet in aanmerking komen voor overige financiering om te verduurzamen. Besloten is om voor een maximum van € 10 miljoen aan deze groep leningen te verstrekken, waarbij de beschikbare € 2 miljoen de structurele (rente-)lasten en de verwachte risico’s dekken. We doen ervaring op met de aanpak van de eerste 800 woningen die met subsidie uit het
Volkshuisvestingsfonds verduurzaamd worden en vertalen de geleerde lessen naar een aanpak die binnen de wijkenergieaanpak gemeente breed ingezet kan worden.

Resultaten en activiteiten